Het Straattheater Festival Woerden, een jaarlijks evenement op de laatste zaterdag in juni. Het festival is al vele jaren een begrip in Woerden en verre omstreken. Uit reacties van het publiek begint ‘de rest van Nederland’ het festival steeds meer te ontdekken. Uit vele windstreken van Nederland komen liefhebbers van Straattheater op die laatste zaterdag in juni naar Woerden. Kwaliteit en toegankelijkheid zijn de sleutelbegrippen. Artiesten komen er heel erg graag.
Wist u dat straattheater al voorkwam in de middeleeuwen? Hoe is het straattheaterfestival in Woerden eigenlijk ontstaan? Het eerste straattheaterfestival in Woerden was in 1986. Wat is de geschiedenis van dit festival? Wilt u meer weten, lees dan vooral verder ……
Wat is Straattheater eigenlijk?
Straattheater is een theatervorm die letterlijk op straat wordt uitgevoerd, veelal gratis voor het publiek. Soms zijn het betaalde professionele artiesten en onderdeel van een festival, maar even zo vrolijk gaat het om enkele eenlingen die ergens op straat optreden en hun inkomsten krijgen van de toeschouwers die ‘een munt in de hoed gooien’. Soms zijn logistieke mogelijkheden beperkt, geen of weinig geluidversterking en de kostuums en rekwisieten simpel, maar artiesten kunnen qua techniek, kleding en attributen ook ‘enorm uitpakken’ en maken daarmee hun optredens tot een waar spektakel.
Straattheater is een kwalitatief hoogstandje. De acteurs moeten met hun voorstelling het publiek binnen korte tijd ‘pakken’ anders loopt het publiek weer verder. Bij straattheater mag en kan vaak alles, maar dat wil niet zeggen dat iedereen kwalitatief straattheater kan maken. Straattheater is wel degelijk een vak!
Hoe is Straattheater ontstaan?
De allereerste rondzwervende artiesten vertoonden hun kunsten op straat. Zij hadden geen andere keus. Meestal gebeurde dit op plaatsen waar veel mensen samenkwamen, zoals markten en kermissen. Tot 1637 waren er geen theaterzalen waar zij konden optreden. In de vroege middeleeuwen trokken zangers door de streken en droegen ‘s avonds avonturen voor over helden en prinsessen. Tegen het eind van de middeleeuwen groeide de groep reizende artiesten. De populariteit van de rondtrekkende artiesten wisselde daarbij sterk. In goede tijden waren ze graag geziene gasten. Maar bij bijvoorbeeld pestepidemieën werden ze door het volk vaak als de verpersoonlijking van het kwaad gezien.
In de loop van de zeventiende eeuw gingen ook de kleine rondtrekkende gezelschappen steeds meer binnen spelen. Ruimtes zoals kerken, kaatsbanen of paardenstallen werden tijdelijk geschikt gemaakt voor een voorstelling. Pas rond 1650 ging men voor het eerst tenten gebruiken. Aan het eind van de zeventiende eeuw werd het straatvermaak verboden, omdat de overheid bang was dat toespelingen op de politieke actualiteit ongeregeldheden zouden kunnen veroorzaken. Er werden strenge wetten uitgevaardigd en halverwege de achttiende eeuw werd ook zelfs de kermis op veel plaatsen verboden.
Daar zou pas twee eeuwen later verandering in komen. Rond 1960 kwam het straattheater de straat weer op. Theater moest niet langer meer worden weggestopt achter hoge gevels. Het moest opnieuw een wezenlijk onderdeel van de samenleving worden.
Hoe zit het met de Straattheaterartiest?
Iedereen kan zich uitroepen tot straattheater artiest. Ga op een plein staan ‘gekke bekken trekken’ en ja hoor je bent een artiest. Daar ligt meteen het gevaar van deze kunstvorm. De drempel is erg laag.
Iedereen kan eraan beginnen maar je moet de ware kunst wel verstaan. Je moet beschikken over een miraculeus charisma om als artiest overeind te blijven. Ben je even te saai dan ben je het publiek kwijt. De enige waardige maatstaf om te bepalen of je met professioneel straattheater van doen hebt, is de waardering van het publiek en juist die waardering is van tevoren zo moeilijk te polsen.
Het gevoel van vrijheid beperkt zich niet alleen tot de kunstenaar die alles mag, maar geldt ook voor de toeschouwer. Menig winkellaar, wandelaar of fietser wordt door straattheater verrast. Zo wordt hij of zij bij toeval geconfronteerd met kunst en bepaalt hij of zij zelf of het de moeite waard is om te blijven kijken.
Straattheater is een vak en vraagt een gedegen opleiding. Sommige kunstenaars hebben een drama opleiding als achtergrond, sommigen hebben de dansschool gedaan en nog weer anderen hebben een opleiding gevolgd aan een circus- of acrobatiekschool. Natuurlijk komen ook veel kunstenaars uit het binnentheater, bijvoorbeeld stand-up comedians.
Het straattheater is een kleine wereld, men komt elkaar vaak tegen en kijkt wat men voor elkaar kan betekenen. De huidige professionele straattheaterartiest kan een eenling zijn, maar kan ook onderdeel zijn van een groep.
Hoe is het Straattheater Festival van Woerden ontstaan?
Voordat het straattheaterfestival bestond werd in Woerden in het begin van de jaren tachtig podiumkunst georganiseerd door de stichting Loep, met als speciale werkgroep het Loepje. Voorstellingen vonden plaats in de balletstudio Piccolo Mondo op industrieterrein de Honthorst waar een inschuif tribune beschikbaar was met 120 zitplaatsen. Circa 15 à 16 maal per jaar waren er in het weekeind voorstellingen voor volwassenen (Loep) en op de middag voor kinderen (Loepje).
De stichting Loep en de werkgroep Loepje namen deel aan de stichting ‘Theater de Hoge Woerd’ waarin de cultuursector en het bedrijfsleven de handen ineen geslagen hadden. Deze stichting had grote cultuurplannen voor Woerden. Onder andere een theater met 350 plaatsen, een theatercafé, expositieruimte en een parkeergarage op de plek waar nu C&A op het Kerkplein zit. Dat bleek in Woerden politiek niet haalbaar, te ambitieus.
De gemeente had een voorkeur voor een theater voorziening ingepast in een bestaande locatie. Zo werd de tuin van het Klooster overkapt en ontstond de huidige theaterzaal in de Kloostertuin met een capaciteit van 190 zitplaatsen.
Voorstellingen van de stichting Loep en de werkgroep Loepje zijn voortgezet in de nieuwe theaterzaal van Het Klooster. Vooral door stijgende huurprijzen zijn de voorstellingen van de Loep gestopt en is de stichting Loep opgeheven. De werkgroep Loepje is overigens met kindertheater nog een aantal jaren doorgegaan onder de naam ‘Theater Spot’ met het organiseren van kindervoorstellingen. Later is ook deze programmering overgenomen door Het Klooster en is Theater Spot gestopt.
Het eerste Straattheater Festival Woerden in 1986
De straattheaterfestivals van 1986 en 1987 zijn georganiseerd door de stichting Loep. De Woerdense initiator van de eerste festivals was Karel van den Bosch (directeur KUVO: Kunst Educatie Vorming Opleiding) geholpen door vele onbetaalde vrijwilligers. Het programma speelde zich deels af in het Arsenaal en deels buiten voor de Petruskerk. De programmering liep door tot in de avond. Na afloop sloten de artiesten en vrijwilligers het festival in het Arsenaal feestelijk af. In 1988 stopte de stichting Loep omdat de gemeente haar subsidie introk en verder ging met Het Klooster als cultureel centrum.
In 1988 was er geen straattheater in Woerden, omdat de financiering onvoldoende van de grond kwam. Wel heeft KUVO toen enkele kinderfestivals op schoolpleinen georganiseerd en was er in 1988 ook een soort mini festival in de Wagenstraat met onder andere circuswagens.
Vanaf 1989 kreeg het straattheater in Woerden een nieuwe impuls, mede dankzij beschikbaar gestelde fondsen door Kees Gerritsen en Leen van der Landen, en groeide het festival snel uit naar een van de grootste dag straattheater festivals van Nederland met circa 35 professionele groepen en meer dan 100 artiesten. Het festival begon om 11.00 uur en eindigde om 22.00 uur met een slotact. In 1989 zocht Karel van de Bosch de samenwerking met het toenmalige VVV, gehuisvest in de molenschuur aan de Molenstraat. Het VVV Woerden werd formeel eindverantwoordelijk voor het straattheaterfestival.
Een werkgroep werd geformeerd voor de feitelijke organisatie van het straattheaterfestival. Het VVV leverde een penningmeester (Tjeerd Koudenburg) aan de werkgroep voor het financieel beheer van het festival. Karel van de Bosch deed tot 1992 de programmering en leverde de ideeën.
Vrijwilligers van het eerste uur waren de eerder genoemde Karel van de Bosch, Tjeerd Koudenburg, Inge Besaris, Chris Oelmeijer, Adrie Treurniet, Maarten Pieterse, Frits Huls en Piet Snel. In 1989 werd dus een prestatie van formaat neergezet. Concordia werd het zenuwcentrum. Onder andere clown Hakim, lang woonachtig in Sesamstraat, was in de Woerdense straten te zien. In 1990 werd een muziekpodium op de Wagenstraat toegevoegd aan het festival met als tastbaar resultaat de eerste Woerdense CD.
In 1992 lanceerde de gemeente de zogenaamde ‘HOT-operatie’, een stevige bezuiniging op cultuur. Een aantal vrijwilligers stopte uit boosheid met het organiseren van het jaarlijkse culturele volksfeest op straat.
Desondanks werd op aandringen van het VVV een doorstart bereikt. Door het succes groeide het budget en werd Blueprint Automation (Bob Prakke) als één van de hoofd sponsoren binnengehaald.
De werkgroep die het straattheaterfestival organiseerde werd deels vernieuwd. Jan Ulco Hylkema werd voorzitter. Wout den Boer, Maarten Pieterse, Andrea van Schaik, Ton van der Weij, Frits Huls en Piet Snel maakten de werkgroep compleet. De programmering van het straattheaterfestival kwam in handen te liggen van het theaterbureau van Ton van der Velden. De werkgroep zelf vergaderde maandelijks boven het VVV in de molenschuur aan de Molenstraat. Het straattheaterfestival bleef jaarlijks groeien met een programmering die deels bestond uit professionele straattheaterartiesten en deels uit lokale artiesten die optraden op twee podia in de Rijnstraat (Woerden Podium). Trouwe sponsoren vanaf de begin jaren van het straattheaterfestival waren dus BluePrint Automation, het VSB fonds en Gerritse IJzerwaren.
Eind jaren 90 luidde een nieuwe periode in voor straattheaterminded Woerden. Binnen het Groene Hart bleek een reorganisatie van de VVV’s noodzakelijk. Voor het straattheater had dat consequenties, want het VVV ging een samenwerkingsverband aan met de ANWB. Binnen het VVV werd tot dan een aparte administratie bijgehouden van de inkomsten en uitgaven van het straattheaterfestival. Om het batig saldo daarvan veilig te stellen werd de werkgroep die onder het VVV werkte opgeheven en werd de stichting straattheater Woerden als nieuwe rechtspersoon opgericht. Wout den Boer werd voorzitter aangevuld met Maarten Pieterse, Frits Huls, Frans van der Geest, Kees du Chatinier, Tom Compier, Andrea van Schaik en Maarten Schram. Voor de maandelijkse vergaderingen was de stichting van harte welkom in het toenmalige Concordia bij Jan en Wilma van Eck.
In de eerste jaren ging het crescendo met het festival. Het bestuur kreeg ook met tegenslagen te maken. Binnen korte tijd moest het bestuur afscheid nemen van twee bestuursleden: Kees du Chatinier en Tom Compier. Op indrukwekkende wijze is afscheid genomen van beide kanjers. Het bestuur werd in 1998 aangevuld met Leo Buys en in 1999 met John Antonissen.
Er werden daarna een paar belangrijke uitgangspunten geformuleerd. Kwaliteit en toegankelijkheid werden dé pijlers van het straattheaterfestival Woerden, met het publiek als de belangrijkste doelgroep. Tevens werd geformuleerd dat het festival gratis toegankelijk moest blijven en dat alle optredens voor iedereen goed te zien moesten zijn.
Daar de artiesten belangrijk zijn voor het festival, moesten ook zij zich ook echt thuis voelen in Woerden. De keuze voor professionele straattheaterartiesten werd gemaakt en het werken met lokale onbetaalde artiesten werd beëindigd. Straattheater hoort op straat en ook de diverse podia verdwenen uit het beeld. Deze uitgangspunten en keuzes zijn koers bepalend geweest voor de verdere ontwikkeling van het festival.
Vanaf 2003 werd voor het eerst een slotact geprogrammeerd. In de herinnering blijven: Michael Shalton met Circle of Life (in de bouwput van de huidige parkeergarage onder het Kerkplein), Cesar Zuiderwijk (Golden Earring) met Percussie Percossa en Theatro due Mundi uit Italië.
Om een goede invulling te geven aan het professionele karakter van het straattheaterfestival werd in 2005 afscheid genomen van Ton van der Velden als programmeur. Binnen het bestuur werd een programmacommissie in het leven geroepen en werd besloten om voor de administratieve afhandeling van de contracten ‘in zee te gaan’ met Totaaltheater uit Den Bosch. Totaaltheater met eigenaar Marc Romers had ruime ervaring met straattheaterfestivals en heeft daarnaast ook veel professionele straattheaterartiesten onder contract. Bijkomend voordeel was ook dat Marc Romers een goed zicht had op de buitenlandse straattheaterfestivals die eind juni ‘in buurt zijn’ van Nederland.
Artiesten uit de hele wereld wisten via-via de programma commissie te vinden. Vele aanbiedingen volgen via internet. Vanaf circa 2006 gaat het bestuur / de programma commissie zelf meer festivals in binnen- en buitenland bezoeken. Er worden vanaf dan alleen nog acts geboekt die zelf gezien zijn. De programma commissie maakt een voorstel voor de te contracteren artiesten en legt dat ter besluitvorming voor aan het gehele bestuur. De rol van Mark Romers van Totaaltheater is daarmee vanaf 2007 verschoven van programmeur naar adviseur.
In het bestuur vonden in de loop van de tijd wat wisselingen plaats. Hans Brakenhoff, Guus Ouweneel, Maarten Schram, Kitty Kusters en Bas Kleinveld kwamen en vertrokken na een of meerdere jaren weer. Straattheater bestuurders van het eerste uur Wout den Boer, Maarten Pieterse en Frits Huls gaven hun stokjes over aan een volgende generatie.
Vanaf 2010 bestaat het bestuur uit John Antonissen (voorzitter + programmering), Leo Buys (programmering + PR), Esther Lamboo (secretaris + vrijwilligers), Kees Schouten (penningmeester + programmering), Kees Enneking (logistiek). Lucy van Keulen (sponsoring + voorzitter sponsor commissie) maakte het bestuur in 2014 compleet.
In 2018 had er weer een grote wisseling plaats. John Antonissen, Leo Buijs en Kees Schouten gaven het stokje weer over aan een jongere generatie!
Het straattheaterfestival is geheel afhankelijk van sponsoren uit het Woerdense bedrijfsleven, de ‘Vrienden van het Straattheater’ en de Club van 100 (een club van kleine Woerdense ondernemers die het festival jaarlijks met € 100 steunen).
Het is belangrijk om de contacten met de bestaande sponsoren goed te onderhouden én om nieuwe sponsoren en leden van de Club van 100 ‘binnen boord te halen’. De sponsorcommissie is daardoor voor het straattheaterfestival heel belangrijk.
Opvallend is ook dat een groot deel van de sponsoren en de vrijwilligers heel trouw zijn aan het straattheaterfestival. De sponsoren dragen financieel bij en zeker niet primair vanuit de invalshoek ‘naamsbekendheid’. Ze zijn gewoon betrokken bij ons Woerdense straattheaterfeestje, sommigen reeds vanaf het eerste begin (Gerritse IJzerwaren en Blueprint Automation). Natuurlijk wisselt met enige regelmaat om diverse goede redenen een deel van de vrijwilligers. Maar we hebben het geluk te kunnen beschikken over een ‘harde kern’ van trouwe vrijwilligers. Deze mensen worden door ons gekoesterd.
25 Jaar Straattheater Festival Woerden in 2010
Een feestje moest het worden en een feestje werd het. Een lang gekoesterde wens werd ingevuld: een prachtige vuuract op de vrijdagavond van 23.00 uur tot circa middernacht op een vol Kerkplein. Extra aandacht in de lokale kranten voor het optreden op vrijdagavond laat. Heerlijk zacht weer. Het publiek stroomde massaal toe. Het Kerkplein puilde uit.
Op een speelvloer van 20 bij 20 meter zette Flames of Chaos een schitterende vuurshow neer ‘De zoektocht naar de koning’. Het gejuich van het publiek echode nog lang na.
Zelfs de Polderpaters uit Mijdrecht werden afgestoft en traden speciaal voor het jubileum straattheaterfestival nog één keer op. Een nieuwe doelgroep als publiek werd aangeboord met Planet Jump Rope, een combinatie tussen touwtje springen en breakdance. Een gouden greep. Ook de programmering op de gebruikelijke zaterdagmiddag kreeg extra aandacht. Een verbijsterend luidruchtige en snelle Ulik met MecanoComik, Compagnie Albedo met Les Tonys, Noah Chorny met Sway Pole. Maar ook successen uit het eerdere jaren zoals Theater Flats, Ton van der Velden met een verstilde King Lear en Frans Custers als clowntje.
Het 25ste straattheaterfestival was een waar feestje, zowel om het te organiseren als om naar te kijken. Dit alles werd financieel mogelijk gemaakt door extra sponsoren en een hogere bijdrage van diverse vaste sponsoren, de Gemeente Woerden en niet te vergeten de vrienden van het straattheaterfestival. En, o ja, het straattheaterfestival kreeg in 2010 de tweejaarlijkse Cultuurprijs van het Groene Hart toegekend.
Na het festival besloot het bestuur dat de tijd rijp was om de huisstijl eens op te poetsen. Door Bas Kleinveld van Studio Campo is een compleet nieuwe en frisse huisstijl ontwikkeld die terug te vinden is op de website, posters, briefpapier en visitekaartjes.
30 Jaar Straattheaterfestival Woerden in 2015
Een festival dat niet meer weg te denken is uit het Woerdense straatbeeld op de laatste zaterdag in juni. Het bestuur zal zich blijven inzetten om jaarlijks een festival met kwaliteit en vooral nieuwe optredens neer te zetten. De bijdrage van sponsoren is daarbij onontbeerlijk. Mooi om te zien dat de sponsoren van het alleereerste uur BluePrint Automation, het VSB fonds en Gerritse IJzerwaren het straattheaterfestival Woerden nog steeds een warm hart toedragen.
Hetzelfde geldt voor de vrijwilligers. Bijvoorbeeld Dick Pekelharing houdt al bijna 30 jaar de laatste zaterdag in juni vrij om zich in te zetten voor ons ‘straattheater feestje’. Hetzelfde geldt ook voor Frits Huls die na zijn bestuurlijke activiteiten na 31 jaar in 2016 ook als vrijwilliger is gestopt. Hartelijk dank.